నవయుగ కవి చక్రవర్తి గుర్రం జాషువా

‘‘రాజు మరణించె నొక తార రాలిపోయె.. సుకవి మరణించె నొక తార గగన మెక్కె రాజు జీవించు రాతి విగ్రహములయందు.. సుకవి జీవించు ప్రజల నాల్కలయందు’’ అని ఫిరదౌసి కావ్యంలో రాజు కంటే కవి గొప్ప అని ఎలుగెత్తి చాటిచెప్పిన కవి గుర్రం జాషువా. ఫిరదౌసి కావ్యం జాషువా జీవితానికి ప్రతిబింబం వంటిది. 19 వ శతాబ్దం చివరి దశలో సామాజిక ప్రయోజనం కోసం భావకవిత్వ రీతినుంచి పక్కకు జరిగి మూఢాచారాలతో తులతూగుతున్న ఆనాటి పెత్తందార్ల అధర్మాలకు అడ్డుకట్టగా నూతన ఒరవడితో తన రచనలు కొనసాగించారు జాషువా. ప్రజల్లో తన రచనల ద్వారా చైతన్యాన్ని రగిల్చిన కవి ఆయన. కవి సామ్రాట్‌ ‌గుర్రం జాషువా 1895 సెప్టెంబర్‌ 28‌న ఆంధ్రప్రదేశ్‌ ‌గుంటూరు జిల్లాలోని వినుకొండ మండలం లోని చాట్రగడ్డపాడు గ్రామంలో గుర్రం వీరయ్య, లింగమ్మ దంపతులకు జన్మించారు. నేడు గుర్రం జాషువా 128 వ జయంతి సందర్భంగా వారిని తెలుగు జాతి మొత్తం మననం చేసుకోవాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. వీరి తల్లిదండ్రులు వేర్వేరు కులాలకు చెందిన వారు కావడంతో తన విద్యాభాస్యంలో అనేక కష్టాలు, అవమానాలు, చీ త్కారాలు సమాజం నుంచి ఎదుర్కొన్నారు. తండ్రి యాదవ కులం, తల్లి మాదిగ కులానికి చెందినవారు. జాషువా అనేక రచనలు చేశారు. కోకొల్లలు గా ఖండకావ్యాలు రాశారు. వాటిలో గబ్బిలం , ఫిరదౌసి, క్రీస్తు చరిత్ర అతి ముఖ్యమైనవి. ఇదే కోవలో లఘుకావ్యాలు కూడా ఉన్నాయి. ఫిరదౌసి కావ్య వృత్తాంతంలో వేదన భరితం కనిపిస్తుంది. పర్షియన్‌ ‌చక్రవర్తి గజిని మహ్మద్‌ ఆస్థానంలో కవి ఫిరదౌసి, అతని రాజు మాటకొక బహుమానం ఇస్తానని చెప్పగా, కవి పదేళ్లు శ్రమించి మహాకావ్యం రాస్తారు. చివరికి అసూయపరుల మాటలు విని రాజు ఇచ్చిన మాటను తప్పుతాడు. ఆవేదనతో ఆ కవి ఆత్మహత్య చేసుకుంటాడు. అక్కడ కవి హృదయాన్ని జాషువా స్వయంగా అనుభవించినట్లు రాశారు. కవి తనలోని ఆవేదనలు సమాజానికి తెలియపరచడమే జాషువా రచనల సారాంశంగా ఉంటాయనడానికి ఇది నిదర్శనం.

జాషువా సమాజంలోని హెచ్చుతగ్గులను వెతికి దానికి గల కారణాలను పరిశీలించి, అనేక కోణాల నుంచి ఆలోచించి తన కంఠంలోని ఆవేదనను కవిత్వ మార్గంగా ఎంచుకున్నారు. అదే జాషువా ‘‘గబ్బిలం’’ కావ్యానికి శ్రీకారం. దళితులకు జరుగుతున్న అన్యాయాలను ఎలుగెత్తి చాటడం కోసం జాషువా గబ్బిలం రాశారు. గబ్బిలం కావ్యం ‘కాళిదాసు’ మేఘసందేశం తరహాలో సాగుతుంది. అయితే గబ్బిలం కావ్యంలో సందేశాన్ని పంపేది యక్షుడు కాదు.. ఒక అంటరాని కులానికి చెందిన కథానాయకుడు (గబ్బిలం) తన గోడును సమాజానికి వినిపించడమే కథాంశం.
‘‘నాదు కన్నీటి కథ సమన్వయము సేయనార్ద్ర హృదయంబు గూడ కొంతవసరంబు’’ అని గబ్బిలం గురించి జాషువా వాపోయాడు. ఉత్తమ జాతి పక్షులుగా పిలువబడే హంసలు, పావురం, చిలుకలను పక్కకు తీసి సమాజంలోకి అతి వేగంగా దూసుకుపోయేలా ‘గబ్బిలం’ కవి కళ్లకు దళితంగానే కనిపించింది.
జాషువా రచనలు అగ్రరాజ్యాధికారం తుదముట్టించే దిశలో కొనసాగాయి. దళితులకు తిండి , బట్టలతో పాటు స్వేచ్ఛా జీవనం కూడా దుర్భేద్యంగా ఉండేది ఆనాటి కాలంలో. ‘‘కఠిన చిత్తుల దురాగములు ఖండించి కనికర మొలకించు కులమునాది’’ అందుకే ‘‘నిమ్న జాతుల కన్నీటి నీరదములు పిడుగులై దేశమును కాల్చివేయునని’’ అని హెచ్చరించాడు ,గర్జించాడు, శాసించాడు. చతుర్వర్ణ వ్యవస్థను నిలదీస్తూ జాషువా విప్లవ మూర్తిగా సాక్షాత్కరించాడు. పంచమ కులం ఎక్కడుందని ఆవేదనకు గురయ్యాడు. ‘‘ముసలి వాడైన బ్రహ్మకు పుట్టినారు నలుగురు కుమారులనుట విన్నాను గాని.. వసరమునకన్న హీనుడు భాగ్యుడు.. యైదవ కులస్థు డెవరమ్మా, సవిత్రి.?’’ అంటూ తన పద్యాలను తెలుగు సాహిత్య చరిత్రలో దళిత సాహిత్యానికి మార్గదర్శకంగా రాశారు.

అయితే కులం ద్వారా కలిగిన అవమానం, దారిద్య్రంతో జాషువా హృదయం ద్రవించింది. ‘‘ఆ యభాగ్యుని రక్తంబు నాహరించి యినుప గజ్జెల తల్లి జీవనము సేయు గసరి బుసగొట్టు నాతని గాలిసోక నాల్గు పడగల హైందవ నాగరాజు’’ అని హిందుత్వాన్ని తీవ్ర ధ్వనితో నిరసించాడు కవి. ‘‘విశ్వనరుడను నేను నాకు తిరుగులేదు’’ అని తన వీర కవిత్వాన్ని యావత్‌ ‌ప్రపంచానికి ఒక చక్కని అక్షర పూలమాలలుగా అందించారు. జాషువా కష్టజీవి గురించి ‘‘వాని రెక్కల కష్టంబు లేని నాడు సస్యరమ పండి పులకింప సంశయించు వాడు చెమ్మటలోడ్చి ప్రపంచమునకు భోజనము బెట్టు వానికి భుక్తి లేదు’’ ఇంకా ‘‘చిక్కిన కాసుచే దనివి జెందు నమాయకుడెల్ల కష్టముల్‌ ‌బొక్కెడు బువ్వతో మరచిపోవు క్షుధానల దగ్ధమూర్తి నల్దిక్కులు గల్గు లోకమున ధిక్కరి యున్న యరుంధతీ సుతుండొక్కడు జన్మమెత్తె భరతోర్వరకుం కడగొట్టు బిడ్డడై’’ అనే పద్యం మరియు ‘‘ముప్పు గటించి వీని కులమున్‌ ‌గలిమిన్‌ ‌గబలించి దేహమున్‌ ‌బిప్పియొనర్చు నీ భరత వీరుని పాదము కందకుండగా జెప్పులు గుట్టి జీవనము సేయును గాని నిరాకరింప లేదెప్పుడు నప్పు వడ్డది సుమీ భరతావని వీని సేవకున్‌.’’ అనే పద్యాలలో కష్టజీవి కష్టాల గురించి మరియు వారు కులపరంగా వారు అనుభవించిన బాధలను వారి కవిత్వం లో చక్కగా విశదీకరించారు. ఈ కోవలోనే 1970 లో ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం కళాప్రపూర్ణ, భారత ప్రభుత్వం పద్మభూషణ పురస్కారాలు అందించింది. అంతే కాక కవి కోకిల, కవి విశారద, కవి దిగ్గజ, నవయుగ కవిచక్రవర్తి బిరుదులు అందుకొన్నారు. జాషువా కవిత్వంలో జాలి, దయ, కరుణలు కనిపిస్తాయి. నిజానికి జాషువా జీవితం నుండి అతని కవిత్వం వికసించింది. తన రచనల ద్వారా అణగారిపోతున్న పేద సమాజాన్ని మార్చాలి అనుకున్నారు. ఆ కోవలోనే ప్రయత్నించారు. జాషువా అతని రచనలలో కసి గానీ, ద్వేషం గానీ లేదు. కేవలం ప్రతిఘటన మాత్రమే.

జాషువా సత్య హరిశ్చంద్ర నాటకంలో ‘‘స్మశానవాటిక’’లో జాషువా స్మశానవాటికలో కవి హృదయం ఈ విధంగా ఘోషిస్తుంది. ‘‘ఇచ్చోటనే సత్కవీంద్రుని కమ్మని కలము, నిప్పులలోనఉగఱగిఉపోయె! యిచ్చోటబీనే భూములేలు రాజన్యుని యధికారముద్రిక లంతరించె! యిచ్చోటబీ నే లేఉత యిల్లాలి నల్లపూసల సౌరు, గంగలోఉగలిసిపోయె! యిచ్చోటబీ నెట్టి పేరెన్నికం గనుఉగొన్న చిత్రలేఖకుని కుంచియ, నశించె! ఇది పిశాచులతో నిటాలేక్షణుండు గజ్జె గదలించి యాడు రంగస్థలంబు ఇది మరణదూత తీక్షణమౌ దృష్టు లొలయ నవనిఉ బాలించు భస్మసింహాసనంబు.’’ ఈ నేలలో కవి,రాజు,లేత యిల్లాలి మాంగల్యం,చిత్రకారుడు ఎవ్వరైతేనేమి ఆయుస్సు తీరాక యిక్కడ విశ్రమించవలసిన వారే!. సృష్టికి లయకారుడు శివుడు. ఆయనకిష్టమైనది తాండవం. అట్టి శివతాండవానికి అనువైనది ఈ స్మశానవాటిక కన్నమిన్న ఏమున్నది. ఈ వాటిక శివుడు తన పిశాచ అనుచరగణంతో నాట్యమాడు రంగస్ధలమంటున్నడు కవి. అంతేకాదు ఈ రుద్రభూమి మరణదూత భూమిని పాలించు బూడిదతో చేసిన సింహాసనమట! ఎంతలోతు భావం కవిది. ఇంకా ఈవిధంగా అంటాడు.

‘‘ఎన్నో యేండ్లు గతించిపోయినవి గానీ,యీ శ్మశానస్థలిన్‌ ‌గన్నుల్‌ ‌మోడ్చిన మందభాగ్యుడొకఉడైనన్‌ ‌లేచిరాఉ, డక్కటా! యెన్నాళ్ళీచలనంబులేని శయనం? బేతల్లు లల్లాడిరో! కన్నీటంబడి క్రాఉగిపోయినవి నిక్కంబిందు పాషాణముల్‌.’’ ఈ ‌స్మశానవాటికలో కొన్ని వందల, వేల ఏండ్లుగా నిద్రిస్తున్నవారు ఒక్కరు కూడా లేచి రాలేదు కదా! అంటూ ప్రారంభించాడు.ఇంకా ఎన్ని సంవత్సరాలు ఈచలనంలేని నిద్ర అంటూ వాపోతున్నాడు.ఈ రుద్రభూమిలో తమబిడ్డలను పోగొట్టుకున్న తల్లుల రోదనలతో నిండిన కన్నీళ్ళకు వల్లకాడులోని రాళ్లు క్రాగిపోయ్యాయి అని చింతిస్తున్నాడు. కవి హృదయం ఎంతగా తల్లడిల్లుతున్నదో చూడండి. ఈ విధంగా జాషువా సాహిత్య గొప్ప తనాన్ని కీర్తించారు. పై ‘‘ఇచ్చోటనే ‘‘అనే పద్యం మరియు ‘‘ఎన్నోయేండ్లు గతించి పోయినవి’’ అనే పద్యాలు ఎత్తి పాడినచో ఎంతటి కర్కశుడు అయినా కరిగి పోవాల్సిందే. జాషువా కవిత్వం తీవ్రమైన అనుభూతిని కలిగిస్తుంది. వారి ఆలోచనలు, ఆరాటం, తపన అంతా సమాజ మార్పు కోసమే.. జాషువ కలాన్ని గళంగా మార్చి విశేష సాహిత్య సంపదను సృష్టించారు. ప్రజల్లో తన రచనల ద్వారా చైతన్యాన్ని రగిలించారు. సమాజంలో చెరగని ముద్ర వేశారు జాషువా.

జాషువా తన సుదీర్ఘ కవితా ప్రస్థానంలో తన జీవనయానంలోని వేదనా భరితగాథల్ని కవిత్వంగా, పద్యాలుగా అల్లుకున్నాడు. సమతారాగం ఆలపించాడు. కులాన్ని నిరసించాడే గాని కులవాదిగా మారలేదు. అతని కవిత్వంలోని భాష, భావం జమిలిగా నడుస్తూ పాఠకుల్ని వెంటతీసుకెళ్తాయి. ప్రకృతి వర్ణనలో జాషువా శైలి ముచ్చటగొల్పుతుంది. వర్ణనలో స్వభావోక్తి ఉట్టిపడుతుంది. ఒక మానవతావాదిగా, ప్రకృతి ఆరాధకుడిగా, విశ్వమానవ శ్రేయస్సును కాంక్షించే కవి తెలుగు సాహితీలోకంలో జాషువాకు ప్రత్యేక స్థానముంది. జాషువా కవిత్వం ఈ సమాజం ఇట్లా ఉండొద్దు, ఇట్లా ఉంటే బాగుంటుందనే వరకు అజరామరంగా ప్రజల నాలుకలపై నర్తిస్తూనే ఉంటుంది.